ZNACZENIE PERCEPCJI W SZACHACH

Jan Przewoźnik

W psychologii szachów dominującą pozycję zajmuje teoria rozpoznania – asocjacji podkreślająca rolę percepcji w szachach - pozycja szachowa jest rozpoznawana nie jako suma pojedynczych figur, ale jako suma kilku grup połączonych znaczeniowo figur i pionków. Pojedyncza grupa, (chunk, porcja lub kęs informacji, jak w literaturze przedmiotu nieraz tłumaczy się to pojęcie, stąd nazwa „Chunks’ Theory” Chase’a i Simona, 1973, 268-272) może zawierać 6 elementów (np. Kg1, Wf1, Gg2, p. f2, g3, h2), ale jest zapamiętywana jako jeden „chunk”. To dlatego eksperci szachowi potrafią lepiej zapamiętać krótko eksponowaną pozycję szachową, niż słabsi gracze (Cleveland 1907, Chase, Simon 1973, Chase, Gilmartin 1973, Charness 1976, Charness 1977, Charness 1981), ponieważ postrzegają figury i pionki na szachownicy jako „większe kompleksy”. Stąd termin „chunk’s theory” będzie tu używany jako „teoria struktur znaczących”. Słaby szachista widzi pojedyncze figury i nie jest w stanie odtworzyć poprawnie całej pozycji po krótkiej ekspozycji.

Według de Groota to nie umiejętność obliczania wariantu za wariantem decyduje o mistrzostwie w szachach, ale rozpoznawanie ważnych wzorców na szachownicy i kojarzenie ich z możliwymi działaniami (de Groot 1965). Ponieważ de Groot nie odkrył istotnych różnic w procesie myślenia pomiędzy szachistami silnymi i słabszymi, zasugerował, że silniejsi szachiści dlatego wybierają lepsze posunięcia, ponieważ lepiej organizują procesy percepcyjne, za którymi stoi generowanie możliwych w danej pozycji posunięć i ich ewaluacja. Takie perceptualne przewagi zostały zaobserwowane także w grze w Go, brydżu, w muzyce, siatkówce, koszykówce, u techników elektrycznych (cyt. za: Charness 1981).

Zgodnie z teorią rozpoznania – asocjacji, percepcja w szachach jest podstawą mistrzostwa w szachach. Ekspert dlatego gra lepiej w szachy, bo posiada w pamięci więcej wzorców typowych układów na szachownicy (ponad 50.000 – 100.000 „chunków”; Simon, Gilmartin 1973), niż mniej zaawansowany szachista. Wspominana jest przy tej okazji zasada 10.000 godzin – tyle czasu potrzeba na osiągnięcie mistrzostwa w danej dziedzinie (Chase, Simon 1973, Krogius 1976, Svoboda 2008). Podkreślmy – mistrzostwa, niekoniecznie arcymistrzostwa, wirtuozerii!

Badania przeprowadzone za pomocą rezonansu magnetycznego zlokalizowały główne aktywności kory mózgowej, gdy szachiści sięgają do pamięci długotrwałej w poszukiwaniu odpowiednich „chunków”, aby rozwiązać aktualne zadanie (Campitelli, Gobet, Head, Buckley, Parker 2007). Szachiści poddawani byli oddziaływaniu bodźców szachowych i nieszachowych. W odpowiedzi na bodźce szachowe u osób badanych aktywizowały się ośrodki w płatach skroniowych, kojarzone z pamięcią długotrwałą (zakręt wrzecionowaty, fusiform gyrus, zakręt przyhipokampowy, parahippocampal gyrus).

Poniżej znajduje się link do pliku z prezentacją teorii struktur znaczących. Przedstawiłem ją na seminarium trenerskim w Warszawie dnia 11 lipca 2014. Obecnym na sali aktywnym organizatorom, trenerom i instruktorom życzę udanych inspiracji i wdrożeń!

LITERATURA

Przewoźnik J. (2014). Znaczenie percepcji w szachach. [Online]. Protokół dostępu: www.janprzewoznik.pl/artykuly/percepcja_w_szachach.php.
[2014, July 11].