DZIWNE POSUNIĘCIA MISTRZA ŚWIATA
GRIGORIJA SANAKOJEWA

Jan Przewoźnik

Na pewno słyszeliście o angielskim „Muzeum Dziwnych Kroków”. A nawet jeśli nie, to sam tytuł wszystko wyjaśnia. Mnie natomiast od dawna interesują dziwne posunięcia w szachach. Dużo ich znajduję w twórczości mistrza świata w grze korespondencyjnej (1985 – 1992), Grigorija Sanakojewa z Woroneża. I nic dziwnego. W grze korespondencyjnej jest więcej czasu na wynajdywanie zaskakujących i oryginalnych rozwiązań.

S. Tanin – G. Sanakojew

Półfinał Mistrzostw ZSRR w grze korespondencyjnej, 1960 – 1961

1.e4 e6 2.d4 d5 3.Sc3 Gb4 4.e5 c5 5.a3 G:c3+ 6.b:c3 Se7 7.Hg4 c:d4 8.H:g7 Wg8 9.H:h7 Hc7 10.Se2 Sbc6 11.f4 d:c3 12.Hd3 Gd7 13.Wb1 0–0–0 14.Ge3 Sf5 15.Sd4 Sf:d4 16.G:d4 f6 17.e:f6 e5 18.Gc5 e:f4 19.f7 Se5 20.Ha6

Jak teraz mają zagrać czarne?

20…Wde8!!

Wspaniała replika! Pod biciem jest wieża na g8, a czarne jeszcze podstawiają drugą! Ale takie rozwiązanie ma sens! Teraz zwalnia się pole d8 dla króla i nie grożą już maty. Czarne będą mogły już wziąć hetmana. I to, jak się okaże, nie jednego!

21.f:g8H Sd3+ 22.Kd1 b:a6 23.H:e8+ (Groził mat na e1.) 23...G:e8 24.G:d3 H:c5 25.Wb3! He3! 26.W:c3+ Kd8 27.Wf1 Gh5+ 28.Wf3 G:f3+ 29.g:f3 H:f3+ 30.Ke1 He3+ 31.Kf1 f3 32.Wc6 Hd2 33.Wf6 Hg2+ 34.Ke1 Hg1+ i białe poddały się. Po 35.Kd2 Hg5 lub 35.Gf1 He3 36.Kd1 Hd4 tracą wieżę.

Gdy widzisz takie posunięcia, jak 20...Wde8, to nie masz wątpliwości, że szachy są także sztuką.

G. Sanakojew – J. Szaposznikow

Mistrzostwa ZSRR w grze korespondencyjnej, 1963 – 1965

1.e4 c5 2.Sf3 Sc6 3.d4 c:d4 4.S:d4 e6 5.Sc3 Hc7 6.g3 a6 7.Gg2 Sf6 8.0–0 Ge7 9.Ge3 0–0 10.Kh1 Wd8 11.f4 d6 12.Gf3 Wb8 13.He2 Sa5 14.g4 b5 15.g5 Se8 16.f5 b4 17.f:e6 f:e6 18.Gh5 g6 19.Hf2 Sg7 20.Hf7+ Kh8 21.G:g6 Sc4

Jak powinny zagrać białe?

22.Sc6!!

Trzy figury pod biciem, a białe podstawiają jeszcze czwartą! Teraz czarne będą mogły zbić jedną z czterech figur, ale zawsze przegrywają:

A) 22...S:e3 23.S:e7 S:f1 24.W:f1 Gb7 25.H:g7+ K:g7 26.Wf7+ Kh8 27.W:h7#;

B) 22...H:c6 23.H:e7 Gb7 24.Wf7 He8 ( 24...Wg8 25.G:h7 Se5 ( 25...K:h7 26.Hf6 Se5 27.Hh6#) 26.Gd4 S:f7 27.H:f7 K:h7 28.g6+ Kh6 ( 28...Kh8 29.Hf4 Wge8 30.Hh6+ Kg8 31.H:g7#) 29.Ge3+ Kh5 30.Hf3+ K:g6 31.Wg1+ Kh7 32.Hh3+ Sh5 33.H:h5#) 25.Hf6 Hg8 26.G:h7 H:h7 27.g6 Hg8 28.Hh4+;
C) 22...h:g6 23.Wf4 H:c6 24.Wh4+ Sh5 25.H:g6 Wg8 26.W:h5#;
D) 22...Wf8 23.H:f8+ G:f8 24.W:f8#;
E) 22...b:c3 23.S:e7 Gb7 24.H:g7+ K:g7 25.Wf7+ Kh8 26.W:h7#.

22…Se5 23.S:e5 Gb7 24.H:g7+ K:g7 25.Wf7+ Kh8 26.W:h7+ Kg8 27.Sg4 i czarne poddały się.

Przy okazji – oto rady, jakich adeptom gry korespondencyjnej udziela mistrz świata.

1. Zawsze trzeba mieć przy sobie zeszyt z analizowanymi, aktualnie rozgrywanymi partiami. Nigdy nie wiadomo, kiedy do głowy wpadnie ciekawy wariant. A pamięć bywa zawodna, zwłaszcza, gdy gra się naraz kilka partii.

2. Co trzy, cztery posunięcia rysować w partii diagramy. To wspomaga kreatywność!

3. Zawsze warto mieć przy sobie szachy kieszonkowe. Można wykorzystać każdy sprzyjający czas na analizy.

4. Zapisywać wszystkie analizowane warianty!

5. Kartkę do i od przeciwnika obowiązkowo uważnie przeczytać.

* * *

Z tą ostatnią radą absolutnie się zgadzam. Kiedyś w meczu Polska – Portugalia, podczas Olimpiady, przydarzył mi się taki debiut (białymi):

1.d4 Sf6 2.c4 g6 3.Sc3 d5 4.e4??, z propozycją 4...S:c3 5.b:c3. Zapomniałem wtrącić 4.c:d5 S:d5... To mi przypomina inne słynne zalecenie: czytaj, co podpisujesz!

S. Nyman – G. Sanakojew

Finał VI Mistrzostw Świata w grze korespondencyjnej, 1968 – 1971

1.e4 c5 2.Sf3 Sc6 3.d4 c:d4 4.S:d4 d6 5.c4 g6 6.Sc3 Gg7 7.Ge3 Sf6 8.Ge2 Gd7 9.Hd2 a6 10.0–0 0–0 11.h3 Hb8 (11…b5!) 12.a4 b6 13.b3 Hb7 14.Wab1 Wac8 15.f3 Wfe8 16.Wfc1 Wb8 17.b4 S:d4 18.G:d4 Sh5 19.Ge3 f5 20.Sd5 f:e4 21.b5 Sg3! 22.b:a6 H:a6 23.Sc7 Ha5 24.H:a5 S:e2+ 25.Kf2 b:a5 26.S:e8

Jak byś teraz zagrał, Zaawansowany Czytelniku?

26…Wb2!!

Takie posunięcia można przeoczyć w analizie nawet w grze korespondencyjnej! Jeśli 26...W:e8? to 27.K:e2 i czarne muszą ciężko walczyć o remis. A po 26...Wb2!! to białe muszą ratować remis. Oto główne warianty:
27.S:g7 S:c1+ 28.W:b2 Sd3+ 29.Ke2 S:b2; 27.Wd1 Sc3+ 28.W:b2 S:d1+ 29.Ke2 S:b2; 27.We1 Sf4+ 28.W:b2 Sd3+ 29.Ke2 G:b2 30.Wb1 G:a4 31.Kd2 Gc1+; 27.Wf1 Wa2 28.Wb8 Ge5 29.Sf6+ ( 29.S:d6+ Kg7) 29...Kf7 30.S:e4 Sg3+ 31.Kg1 S:f1 32.K:f1 G:a4; 27.Wh1 Wa2.

27.W:b2 G:b2 28.We1 Sc3 29.Sc7 e:f3 30.g:f3 S:a4 31.Gd2 Sc5 32.W:e7 a4 33.Sd5 a3 34.Gg5 Sd3+ 35.Ke3? [35.Kg3! Ge5+ 36.Kg2 i remis!] 35...a2 36.W:d7 a1H 37.K:d3 Hf1+ 38.Kc2 H:c4+ 39.K:b2 H:d5 40.Wd8+ Kf7 41.Wd7+ Ke6 42.We7+ Kf5 43.h4 Hd4+ 44.Kc2 Hc4+ 45.Kd2 h6 46.G:h6 H:h4 47.Gf8 Hf2+ 48.Kc1 d5 49.Wd7 Ke6 50.We7+ Kf6 51.Wb7 H:f3 0–1

Cytowany poprzednio „Kodeks gracza korespondencyjnego” Sanakojew uzupełnia jeszcze o kilka punktów:

1. Nigdy nie przeceniajcie przeciwnika i nie ulegajcie magii wielkiego nazwiska!

2. Zawsze bądźcie zorientowani w teorii debiutów, ponieważ wszystkie warianty teoretyczne są błędne.

3. Pamiętajcie, że we wszystkich wariantach białe stoją lepiej, jeśli gracie czarnymi i czarne lekko wyrównują grę, jeśli gracie białymi. Nie oczekujcie od debiutu niczego dobrego, z wyjątkiem tych przypadków, gdy uzyskujecie wygraną pozycję.

4. Nie wszystko złoto, co się świeci i piękno w szachach nie zawsze jest dobre.

5. W dowolnej pozycji – walczcie!

Przypomniały mi się rady mistrza świata Borysa Spasskiego, jakich udzielił uczestnikom Openu w Katowicach:
Po pierwsze, unikajcie matów.
Po drugie – jeśli widzicie szacha, to go dajcie! Może okaże się, że to mat!?

Przewoźnik, J. (2008). Dziwne posunięcia mistrza świata Grigorija Sanakojewa. [Online]. Protokół dostępu: www.janprzewoznik.pl/artykuly/kompetencje_lidera.php.
[2008, December 31].